Najważniejsze daty w historii Prus lwowskich (w trakcie opracowania)
XIII-XIV wiek Prawdopodobnie powstaje osada założona z pruskich jeńców wojennych (członków plemion pruskich a nie Krzyżaków) jednak jest to tylko hipoteza – brak jest na ten temat źródeł historycznych.
1399.7.7 Jakub Strepa herbu Strzemię, arcybiskup halicki, nadaje dziesięcinę ze wsi Prusy kościołowi św. Ducha w mieście Lwowie. Jest to pierwsza wzmianka o Prusach.
1433 Wincenty z Szamotuł (dokładnie Wincenty Świdwa z Szamotuł ur. 1390 zm. 1444 pod Warną, pełnił funkcję starosty ruskiego oraz lwowskiego od 9.4.1431 do 17.11.1439 [22]), kasztelan międzyrzecki i starosta ruski, i Dobko ze Sprowy, podkomorzy ruski, ustanawiają granicę pomiędzy Prusami i Sorokami na polecenie króla. [8] Być może jest to moment ustanowienia statusu Prus jako oddzielnej wsi?
ok. 1430 Założenie parafii rzymskokatolickiej w Prusach. [21]
1485.10.23 Kazimierz Jagiellończyk odnawia uposażenie kościoła w Prusach. [8]
1575 Spalenie przedmieść Lwowa przez Tatarów Dewlet Gireja. Szacuje się, że Tatarzy podczas tego najazdu zagarnęli z Podola i Rusi Czerwonej ponad 5 tys. osób.
ok. 1600 W Prusach istnieje mały drewniany kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy. [21]
1604 Zygmunt III Waza (1566-1632) nadaje wieś prawem dożywotnim Mikołajowi Kuropatwie, stolnikowi halickiemu (zm. 1618). [8] Żoną jego była Anna z domu Bełżecka, córka Mikołaja. [19]
1620 Podczas najazdu Tatarów zostaje spalony kościół. [21]
1621 Prusy odpierają atak Tatarów, którzy dotarli tego roku aż pod Przemyśl. [7]
1629 Prusy zostają zniszczone podczas najazdu Tatarów. [12]
1648.10-11 Oblężenie Lwowa przez wojska Chmielnickiego i Tuchaj-beja w trakcie wojny kozackiej. Wg zapisów ze Słownika geograficznego Królestwa Polskiego wynika, że Prusy zostały przynajmniej częściowo splądrowane – spalono co najmniej karczmę oraz młyn. Sam Lwów wykupił się okupem. Wydarzenie to upamiętnił Jan Matejko malując obraz w 1885 roku.
1650 Król Jan Kazimierz nadaje wieś Tomaszowi i Annie Jankowskim. [8]
1662 Possesorami/dzierżawcami Prus są Kasper Wandałkowski z Zofią Gosławską wraz z Anną Krakowską i Tomaszem Jankowskim. W Prusach jest 12 kmieci wobec 15 w przeszłości. We wsi jest drewniany kościół. Przed wojną kozacką był młyn i karczma i teraz król nakazuje dzierżawcy je odbudować. [8]
1672.09 Oblężenie Lwowa w dniach 20 września – 6 października przez armię turecko-tatarsko-kozacką połączone z plądrowaniem okolicy. [10]
1678 Jan III potwierdza zrzeczenie się dożywocia na wsi Prusy przez Adama i Zofią Słażewskich na rzecz Zbigniewa Bliskowskiego (ok. 1620-1681), podstolego lubelskiego. Ten wydzierżawia dwa puste dworzyska Emanuelowi de Jona Jonie, doktorowi medycyny. [8] Emanuel de Jona (Symcha Menachem z Jony, Jonasz ze Lwowa, zm. 1702 r.) pochodzący ze Lwowa syn Johanesa Barucha, wykształcony w Padwie (1688) był lekarzem Jana III Sobieskiego aż do jego śmierci w 1696 roku.
1682 Jan III pozwala zrzec się Cecylii Bliskowskiej dożywocia na rzecz Zygmunta Gałeckiego. [8] Zygmunt Gałecki (1645-1711) to zaufany żołnierz i wysoki urzędnik dworski Jana III Sobieskiego, przedstawiciel dyplomatyczny oraz wojewoda. Dorobił się wraz z drugą żoną dużego majątku jako starosta bydgoski. Zwolennik Augusta II. Pod koniec czerwca 1704 r. został komendantem Lwowa i bronił miasta przed Szwedami.
1691 Jan III pozwala Zygmuntowi Gałeckiemu, wielkiemu kuchmistrzowi koronnemu i Rozalii z Dziedoszyc odstąpić swoich praw do dożywocia na wsi Prusy na rzecz Jana (zm. w 1702 w bitwie ze Szwedami pod Kliszowem) i Anny Krosnowskich. [8]
1695.02.10 Prusy zostają całkowicie zniszczone przez Tatarów w trakcie bitwy pod Lwowem podczas wojny Polsko-Tureckiej. Najprawdopodobniej nikt we wsi nie przeżył, gdyż Tatarzy sprawnych ludzi porywali w dożywotnią niewolę, a chorych czy starszych zabijali. [7] i [9]
„Zapadający zmrok straszliwą łuną oblał miasto i okolicę. Cały szereg leżących w tej stronie wiosek stał w płomieniach. Paliły się: Malechów, Laszki, Sroki, Zboiska, Krzywczyce, Podborce, Prusy, Zydatycze, Kamiennopol, Grzybowice i przy ich ogniu znużeni pochodem i zimnem najeźdźcy, pokrzepiali swe siły do bliskich zapasów. Wrzawa koczowiska tysięcy koni i ludzi, dolatywała do wystraszonego miasta, w którem z każdą chwilą wzrastało zamieszanie.” [13]
1704 Lwów zostaje zdobyte pierwszy raz w swojej historii. Miasto zajmują wojska szwedzkie po dowództwem Karola XII. [11] Miasto zostaje całkowicie splądrowane, mieszkańcy zmuszeni do zapłacenia Szwedom ogromnych kontrybucji. Szwedzi mordują, gwałcą i rabują na ogromną skalę. 1/4 miasta uległa zniszczeniu w pożarach (w tym niemal cała dzielnica żydowska). W kolejnych latach (1704, 1705, 1709 i 1710) kilkakrotnie Lwów pada ofiarą epidemii, które dziesiątkują mieszkańców. [15]
1729 August II daje Stefanowi Potockiemu, marszałkowi nadwornemu i żonie jego Teresie z Kąckich (Kątskich – przyp. autora) dobra Prus w dożywocie. [8] Stefan Potocki (1665-1730) urodził się w Haliczu, a zmarł we Lwowie. Wielokrotny poseł na sejm, zwolennik Augusta II, krajczy wielki koronny. Był trzykrotnie żonaty – także z Urszulą Bleganowską oraz Konstancją Donhoff. Z tą ostatnią miał syna Joachima.
1730 Prawdopodobnie Prusy dziedziczy syn Stefana Potockiego – Joachim Potocki (1700-1764 w Kamieńcu Podolskim), a po nim jego żona Ewa z Kaniewskich.
1767 August II pozwala Ewie z Kaniewskich Potockiej, wdowie, zrzec się dożywocia na wsi Prusy na rzecz (przysposobionego – przyp. autora) syna Wincentego Potockiego. [8] Ewa Kaniewska (1720?-1774) wyszła w 1748 roku za Joachima Potockiego. Wcześniej była żoną Stanisława Potockiego (1698-1760), który miał m.in. syna Wincentego Gawła Potockiego (1740-1825) – starostę rychlinieckiego, członka Stanów Galicyjskich oraz rotmistrza cesarskiego. Jego matką była Helena Zamoyska. Ostatnią żoną Wincentego była Helena Apolonia Potocka (1763-1815 w Paryżu) córka litewskiego kniazia Józefa Adriana Massalskiego. Z poprzednią żoną, z którą rozwiódł się w 1792 roku – Anną Mycielską – miał syna Franciszka Stanisława Potockiego (1788-1853). Franciszek miał córkę Sydonię Franciszkę Potocką (1810-1811), a po śmierci żony Sydonii Franciszki Potockiej (de Ligne) w 1828 roku ożenił się z Karoliną Koffler (1812-1885). Karolina po śmierci Franciszka wyszła za mąż za Janusza Rostworowskiego (1811-1891).
1772 Następuje przyłączenie Galicji i Lwowa do Austrii w wyniku I-go rozbioru Polski. [11] Wg spisanej historii Prus „Za czasów I rozbioru Polski wieś królewska Prusy została sprzedana. Przeszła w ręce prywatne szlachcica o nazwisku Strzembosz, właściciela folwarków w Laszkach i Srokach.” [1]
1801 Wg protokołu wizytacyjnego świątynia w Prusach jest w stanie ruiny po pożarze, w którym spłonęło ponad 70 gospodarstw. [1]
1812 Od tego roku nabożeństwa odprawiane są w greckokatolickiej cerkwi w Pikułowicach. [1]
1816.10 Poświęcenie kamienia węgielnego pod nową świątynię. [1]
1817.09.06 Umiera dziedzic dóbr Jan z Damajowic Strzembosz (1736-1817, żonaty z Zofią Pohorecką lub Zuzanną?). „{Strzembosz} podarował cześć ziemi na cmentarz w Prusach, zlokalizowany w kierunku zachodnim, około pół kilometra od siedliska wsi. Na cmentarzu wybudował kaplicę cmentarną, w której mieścił się grobowiec rodziny Strzemboszów. Nad drzwiami umieszczony był napis: J.W. Jan z Demajowic Strzembosz, dziedzic dóbr Sroki, fundator kaplicy na cmentarzu w Prusach, umarł 6 września 1817 r. przeżywszy lat 81, spoczywa we własnej kaplicy”. [1] Apolinary Strzembosz (ur. 1877 roku) oraz Jan Strzembosz (ur. 1919) są wymieniani już tylko jako włściciele majątku Oleksiniec Polny (pow. proskurowski).
1822 Otwarcie szkoły. [7] Była to szkoła etatowa (nauczyciel opłacany przez państwo) dwuklasowa. [8] Typowa dla tego czasu w Galicji była jednak szkoła trywialna dwuetapowa. Pierwszy etap trwał dwa lata, a drugi jeden rok. Szkoły trywialne musiały być utrzymywane przez gminę, proboszcza i lokalnego właściciela ziemskiego. [16]
1825 Wybudowanie murowanego kościoła pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła. [1]
1837 Konsekracja kościoła w Prusach dokonana przez Franciszka de Paula Pisztek. [1]
1848 Cesarz Ferdynand I Habsburg, pod presją wydarzeń Wiosny Ludów, nadaje chłopom w Galicji ziemię na własność (ale tylko tym już posiadającym/użytkującym rolę) i znosi pańszczyznę w zamian za odszkodowania dla właścicieli ziemskich. Odszkodowania miały byś sfinansowane przez rząd wiedeński i galicyjski. W Galicji wprowadzono podatek na sfinansowanie tego celu. Wprowadzenie reformy zajęło nawet 10 lat.
1880 Właścicielem większości gruntów w Prusach jest Kornel Krzeczunowicz. [8] Słownik… nie podaje od kiedy Kreczunowicz jest w posiadaniu gruntów pruskich. Wiadomo, że Krzeczunowiczowie już wcześniej mogli znać Potockich – obracali się w tych samych kręgach polityczno-towarzyskich.
1908 Powstanie Straży Pożarnej w Prusach. [1]
1909 Julia Bobra przekazuje w darowiźnie na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej swój grunt w celu wybudowania polskiego domu ludowego przeznaczonego na siedzibę czytelni TSL i innych organizacji działających w Prusach. [17]
1910.12.31 Wg spisu powszechnego przeprowadzonego w 1910 r. gospodarze posiadali 298 koni, prawie 560 krów i 340 świń. Na 1483 wszystkich mieszkańców wsi, 1415 stanowiła ludność wyznania katolickiego, 22 grekokatolickiego, 42 wyznania mojżeszowego, 4 inne wyznania. [1]
1913? lub 1931? Założenie Spółdzielni Mleczarsko-Młyńskiej. Wybudowanie bydynku młyna z nowoczesnym wyposażeniem. [1]
1912 Początek działalności Drużyny Bartoszowej. [1]
1914.08.28 Prusy stają się centralnym punktem toczącej się wokół bitwy pod Lwowem. Wkroczenie wojsk rosyjskich do Barszczowic. XI korpus austriacki dostaje rozkaz obsadzenia wzgórza 288 w Kamiennopolu i grzbietu aż do Mikłaszowa i Biłki Królewskiej. W Lesienicach zaplanowano odwód. [14]
1914.08.30 XI korpus austriacki przesuwa się w kierunku nieprzyjaciela i na wschód od Barszczowic dochodzi do potyczki z 11-tą brygadą rosyjską. Austriacy zajmują pozycje na linii Ceprów – Jaryczów Nowy. Tego samego dnia dostają rozkaz wycofania się na linię Żydatycze – Winniki. [14]
1914.08.31 O godzinie 4:00 XI austriacki korpus zaczyna odwrót. 30-ta dywizja piechoty przemaszerowuje przez Prusy i obsadza odcinek od Żydatycz, przez Kamienopol po Podborce zajmując wcześniejsze fortyfikacje. [14]
1914.09.03 Cały XI korpus austriacki wycofuje się przez Lwów za Wereszyca i oddaje Lwów bez walki. [14]
1914.09.03-1915.06.22 Okupacja rosyjska. Zniszczenie większości zabudowań na placu przy dworze – zabudowania folwarczne z czworakami, cegielnia dworska, stajnie. [1]
1919.05.02 Wojsko Polskie wypiera Ukraińców w ramach wojny Polsko-Ukraińskiej 1918-1919.
Wyznacza się nową linię głównego oporu: Nawańa, Sołonka Mała, Pasieki Zubrzyckie, Winniki, Prusy, Żydatycze, Dublany, Grzęda, Zawadów, Jaśniska. Poza tę linię zabraniam posuwać się naprzód z wyjątkiem aktywnej obrony tejże, tj. wysyłania patroli i wycieczek w celu podtrzymania czucia z nieprzyjacielem.
[2] Rozkaz operacyjny Dowództwa Dywizji Lwowskiej gen. ppor. Władysława Jędrzejewskiego
1923-24? Spółdzielnia Mleczarsko-Młyńska zakupuje plac przy dworze i przekazuje Straży Pożarnej, powstaje staw hodowlany finansujący działalność Straży. [1]
1927 Wybudowanie nowej drogi powiatowej. [1]
1934.07.14 W Prusach utworzono siedzibę gminy wiejskiej obejmującą sąsiednie wsie:
Podział powiatu lwowskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu lwowskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie. Na podstawie art. 103 ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego (Dz. U. R. P. Nr. 35, poz. 294) zarządzam co następuje: § 1. W powiecie lwowskim, województwie lwowskiem tworzy się następujące gminy wiejskie: 12) gminę Prusy z siedzibą w Prusach; w skład tej gminy wchodzą następujące dotychczasowe gminy wiejskie: Barszczowice, Kamienopol, Pikułowice i Prusy; [18]
1937.11.07 Wybudowano świetlicę wiejską. [1]
1938.09.12 Obchody 25-lecia Spółdzielni Mleczarsko-Młynarskiej z udziałem generała Langera. [1]
1939 Rosjanie ustanawiają w Prusach 10-klasową szkołę z językami rosyjskim i ukraińskim. [1]
1941 Niemcy przekształcają szkołę w 5-klasową. Starsze roczniki mają chodzić do Srok. [1]
1941? Wójtem Prus zostaje Letki, żona Agnieszka.[1] i [3]
1943 W młynie (który nie działa z powodu braku zboża) więzieni są jeńcy sowieccy z Turkmenistanu, którzy są zmuszani do kopania umocnień. [3]
1944 Organizacja Todt zajmuje się organizacją przymusowych prac przy umocnieniach obok Kamiennopola, do których zmuszani są miejscowi cywile. [1]
1944.02.27 Ukraińcy w sąsiednich Barszczowicach (przysiółek Chałupki) zamordowali 29 mieszkańców i spalili gospodarstwa [4] lub 4-8 osób. [5]
1944.04.23 Atak ukraińskich bandytów z OUN/UPA na Prusy od strony Pikułowic i Barszczowic – odparty przez obrońców. [1] Jako datę tego ataku podaje się też rok 1943. [6]
1944.07.21 Do Prus przyjeżdżają Niemcy i oczekują ataku Rosjan ze Strony Pikułowic. Ci jednak atakują Lwów od strony Winnik. Wkroczenie do wsi Rosjan. W dniach 23-25 lipca wschodnia część Prus została ostrzelana ogniem artylerii przez Niemców i w większości spłonęła. [1] i [3]
1945.06.12 Wyrusza pierwszy transport kolejowy mieszkańców Prus z Barszczowic do Rogalic koło Brzegu. [1]
Źródła:
1 – https://brzeg24.pl/moje-kresy/6311-moje-kresy-jozef-szewczuk/
2 – Walki o Lwów i Małopolskę wschodnią 1918—1919, T. IV 1 maja 1919 r. — 31 lipca 1919 r.
3 – https://www.btx.home.pl/ksiBTX/index.php/historia/1368-moje-kresy-alfred-michalak-cz-3
4 – https://www.ivrozbiorpolski.pl/index.php?page=zbrodnie-oun i https://sbc.org.pl/Content/89366/PDF/5.pdf, https://ksi.btx.pl/index.php/historia/821-kalendarium-ludobojstwa-luty-1944-rok
5 – http://kresykedzierzynkozle.pl/wp-content/uploads/2016/09/ksiązka-tom-8-Ludobójstwo-OUN-UPA-na-Kresach-Południowo-Wschodnich.pdf
6 – https://www.kresowianie.info/artykuly,n998,moje_kresy__ludwika_jozefkiewicz__cz2.html
7 – https://uk-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Ямпіль(Львівськийрайон)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=wapp#cite_ref-5
8 – Słownik geograficzny Królestwa Polskiego
9 – https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Lwowem_(1695)
10 – https://pl.wikipedia.org/wiki/Oblężenie_Lwowa_(1672)
11 – https://pl.wikipedia.org/wiki/Lwów
12 – https://www.ejournals.eu/pliki/art/7862/
13 – https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/351447/edition/332126
14 – https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/348133/PDF/NDIGDRUK016550.pdf
15 – https://kuriergalicyjski.com/szwedzi-we-lwowie-cz-i/ oraz https://kuriergalicyjski.com/szwedzi-we-lwowie-cz-ii/
16 – https://pl.wikipedia.org/wiki/Szkoła_trywialna
17 – https://kpbc.umk.pl/Content/181118/Magazyn_234_04_HD_007.pdf
18 – https://www.prawo.pl/akty/dz-u-1934-64-546,16836819.html
19 – Adam Boniecki, Herbarz polski : wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1 t. 1
20 – http://pther.net/PDF/Ziemianie%20XX%20wieku/Ziemianie%20XX%20wieku%2008.pdf
21 – https://rkc-in-ua.translate.goog/index.php?m=k&p=lvpujpvr&l=p&_x_tr_sl=de&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=wapp
22 – http://history.org.ua/LiberUA/Urzednicy_1987/Urzednicy_1987.pdf